Sarrerako potzua ezagutzeko nekan gogo gehixena. Gaur egunian itxitta badago be, libre zeguaneko arrastuak billatzen pasau dot denporia. Nahiz eta 360 metroko bertikal ikaragarrixa izan (¡Illuntzarko lezakua lako 6!), inpresiñua ez da hainbestekua, bigurrixa izatian ez dirazelako 60 bat metro baiño gehixago tramuak ikusten. Hori bai, eten barik etortzen jatan gogora Lepineux aluak zelako “amama” topau zeban han, lehelengotz jaitsi zanian ¿eta zelan moldauko zan? ¿eta zelako rozamientuak zekazen kabliak?? Inpresiño gehixena beheko gelako urteeriak egin desta, kanpai formaduna, eta justu bertan sokak korapillauta, igoera/jaitsiera aparato aldaketia egin bihar izan dot. Urduri, eten barik gogoratzen nintzan-eta Loubens hortxe bertan jausi zala (glup).
Behin Lepineux gelan, zeozer jateko geratu gara. Bestiak amaittu aurretik nik ezin izan detsat tentaldixari eutsi eta han juan naiz bakarrik, bueltia emotera: hillobixa, kamillia eta epitafixo bat lokalizau eta bestiengana itzuli naiz.
Dana batu eta bidia hartu dogunian, gelian barrenera juan gara, arrasto gehixago ikusitta: beste epitafixua –hil zan lekuan kontizu-, oroigarri batzu. Eta hondakin asko, 300 bat killo bai: espediziño arrastuak (esploraziño materixalak, altzairuzko kable bobinak... eskala mailla bat hartu dot errekuerdo modura) eta benetako zabor asko bebai. Bihar haundixa izango litzake, baiña gela hau garbitzia mereziko leuke.
Elisabeh Casteret gelara sokaz jaitsitta, galdu egin gara: nahi barik bueltia emon eta sarrerako puntura bueltau gara. Bigarrenguan asmau dogu, eta korredorietan zihar sartu gara, Loubens gelara allegau arte: han errez-errez ezagutu dot Juaniton argazkixan lekua.
Hortik, erreka nagusira jaitsi gara, haitzulo osuan bere ondotik segitzeko. Bide nasai, eroso eta ikusgarrixa. Gela gehixago: Queffelec, Adelie... Tarteka-tarteka lagunei linterna indartsuak eskatu detsedaz, paretak ikusi ahal izateko: hain da haundixa dana, Larra azpiko mundu honetan... “Metroko tunelak” be ondo daka izena ipiñitta: anden moroko batetik juan gara oiñez-eta, errekia onduan trenbidian maillan genkala...
Chevalier gelia be ikaragarrixa begittandu jata tamañuan, illunan illunaz, eta 3º kanpamentuan billa gorutz juan naizenian, lagunak txindurrixak lez ikusten nittuan han beheian, errekan. Koba osuan eten bako harriduran egon naiz, pozarren.
Kanporako tunela bera be ikusgarrixa irudittu jata. Arphidiarako adarra be hartu dogu, baiña luzeria jakiñ ez, eta tira: atzera egin dogu.
Bide batez esanda: Arphidia, ez da “Ar(f)idia” pronuntziatzen, hatxia aspirauta baiño; eta hatxia aspiratzen ez dakixanak “Ar(p)idia” esan biharko leuke. Euskeraz, frantsesez nahiz espaiñolez. Xiberotarrez arruntak diraz “PH”, “KH”, “TH” eta halako soiñuak (apheza, ekhia, ithürria).
Beste gauza bat jakin gura neban, eta hala galdetu detsat Oscarri: “¿Ba ete da iñor San Martin Harriko Sistemako galerixa guztiak ezagutzen dabenik?”. Erantzuna espero nebana izan da: seguraski ezetz. Izan be, perspektibiakin ikusitta esploraziñuak 60 urte bete dittuez onezkero, eta ondiok ez dira amaittu: imajinau daigun 1951ian 25 urte zekazen mutikuak hogei urte pasau zittuala esploratzen, eta 1971ian errelebua hartzen detsan 25 urteko gaztiari bide nagusixak baiño ez detsaz erakusten. Honek ez dittu bide sekundarixuak ezagutuko, kroniketan irakorri eta topografian ikusitta ez ba da, eta bere esploraziñuen emaitzak 1991an sartutako jeneraziñuari erakutsiko detsaz. 2011an sartutakuak be ordurarte ezagututakuan zati bat baiño ez dau ikusiko –bide nagusixak- eta háretan oiñarrittuta segiduko dau esploratzen... Gaur egunian ezagutzen dan 100 kilometrotatik gorako topografixia halan dago eginda, zatika, eta ehundaka lagunen artian.
Perspektiba honekin, norbera oso txikixa sentitzen da. Aspiraziño bakarra, tramo solte batzu ezagutu edo/eta esploratzera mugatu bihar da. Norbere denporan tokatzen dan misiñua ahalik eta onduen betetzera, eta listo. Etorkizunian biharbada suertatuko diraz sistema osua errekorriduko dabenak. Edo ez, eta galerixa sekundarixuak ez dittu sekulan iñork gehixago zapalduko...
(Oharra: argazki guztiak Juan San Martin espeleologuanak diraz, artikulo honetatik etaratakuak)
No hay comentarios:
Publicar un comentario