Gonzalo Reparaz Aitzbitarten.

Gonzalo Reparaz Rodríguez-Báez (1860-1939). Argazkia: Enciclopedia Universal Ilustrada Europeo-Americana.

Gonzalo de Reparaz y Rodríguez-Báez kazetaria, geografoa eta diplomatikoa izan zen, besteak beste. Bizitzan ibilbide oso luze eta interesgarria izan zuen, zertzelada nagusiak hauek izan zirelarik: (1, 2, 3, 4)     

• Portugalen jaio zen 1860an, jatorri euskalduneko familian: haren aita, Antonio Reparaz Cruz, Oportoko Operako Orkestra zuzendaria izan zen. Bertan egin zituen ikasketak, eta hantxe hasi zen kazetaritzaz eta geografiaz interesa erakusten, batez ere Afrika eta Ameriketara begira. Anarkismoarekin lehen kontaktua ere hemen izan zuen, Elisee Reclus geografoaren lanen bitartez hain zuzen ere.
• 1881ean Madrilera mugitu zen, nahiz eta estatuko leku desberdinetan ere ibili izan zen, batez ere kazetari beharretan: Donostian, esate baterako, La Union Liberal egunkaria zuzendu zuen 1889-90 artean. Sasoi honetan bere jarrera afrikanista eta regenerazionista indartu zen, eta Afrikako kolonien garapena aldarrikatzen zuen, metropoliaren ustialeku hutsak baino gehiago izan behar zirela defendatuz.
• 1900 urtean Parisera pasatu zen Carmen Ruiz emaztearekin batera, hango Espainiako Enbaxadorearen aholkulari gisa lanean hasteko. Sasoi honetan Donostian denboraldi luzeak egin zituen, eta ordukoak dira bere Aitzbitarteko esplorazio espeleologikoak.
• 1908an senar-emazteak Tangerrera mugitu ziren haien seme Gonzalorekin, Espainiako Gobernuak Reparaz bertako Komisionatua izendatu baitzuten. Sasoi honetan Marokoren azterketa geografiko eta historiko sakona egin zuen, baita ustiaketa agrikola handiak abiatu ere emaztearen laguntzaz. Era berean, Administrazioaren ustelkeria eta inkonpetentzia salatu zituen bertako garapenaren oztopo modura, Ejerzitoaren eta Erregearen haserrea eraginez.
• Hau dela eta, 1911an bere kargutik egotzi zuten. Gainera ABC egunkarian protesta artikulu bat idatzi zuen, eta honek ondorio larriak ekarri zizkion: heriotzera kondenatu zuten, edo bestela Marokotik desterrura, bere ondasun guztiak bahituta.
• 1913an, egoera ekonomiko txarrean, Ameriketara abiatu ziren: hurrengo urteak Brasil eta Argentina artean emango zituzten Marokorekin garraio enpresak sustatu nahian, baina ez zuten lortu eta gainera iruzurren biktima izan ziren. 1914an Sâo Paulon zeuden, Gonzalo irakasle modura lanean eta Carmen ospitale bateko administrazioan. Iº Mundu Gerran Reparaz alemanen alde irten zuen eta honek arazoak ekarri zizkion, Brasilen kontrako jarrera baitzen nagusi; hau dela eta Argentinara mugitu ziren. Han alemanen aldeko kazetagintzan sutsuki aritu zen. Baina hauek 1918an gerra galtzearekin batera, estuasun ekonomikoak larritu zitzaizkien.
• 1919an Suitzara joan ziren, jesuiten babespean. Handik Espainiako kazetekin eta erakundeekin harremanetan hasi zen, eta 1921an Bartzelonara joan ziren. Annualeko Desastrearen ostean Monarkia laster erortzeko esperantza zuten, baina ez zen horrela gertatu. Sasoi horretan Reparaz kazetari bezela aritu zen batez ere.

  

  Argazkia: Demetrio Larrañaga Arana.

• Primo de Riveraren diktaduran (1923-1930) Reparazek oposizio antimonarkiko oso aktiboa egin zuen, batez ere idazle modura. Errejimenari egindako kritika geografia ikuspegitik egin zuen batez ere, Reclus eta Kropotkin anarkisten teorien bidetik.
• 1931ko Errepublikarekin bizitza politikoan sartu zen, hasieran eskubiko errepublikarrekin bat eginez. 1933an Gobernuko kargu baterako izendatu zuten, Ipar Afrikako arazoetan aditu bezela. Madrilera mugitu zen orduan. Urte hauetan Madrileko Ateneo Científico, Literario y Artístico-rekin harremana estutu zen, batez ere Islamari eta Koloniei buruzko arloak landuz. Halere, Gobernuak ez zituen bere proposamenak entzungo, besteak beste Ejerzitoa Marokotik ateratzearena (Reparazek, profetikoki, hango ustelkeriak Espainiari kalte baino ez ziola egingo iragarri zuen).
• 1936ko estatu kolpearekin batera, Reparaz Ruiz familiaren bizimodua hankaz gora geratu zen: Gonzalok ohizko kazeta kolaborazioak galdu zituen, gaisorik zuen emaztea ezin zainduta. 76 urte zituelarik, Madrilgo anarkisten babesa lortu zuen eta CNT aldizkarian lanean hasi zen; 1937an Bartzelonara mugitu ziren, eta han ere Solidaridad Obrera kazeta libertarioan kolaboratzen jarraitu zuen. Haren azken alea erbesterako bidean prestatuko zuen eta handik gutxira hilko zen, Mexicora ailegatu berri.
• Errepublikako Gobernuarekin izandako harremana gorabeheratsua izan zen. Horren adierazgarri dira 1937an kartzelaratu zutela (estalinismoa salatzeagatik), eta 1938an, berriz, ordezkari gisa bidali zutela Amsterdameko Geografia Kongresura.

Esandako moduan, Parisen lan diplomatikoetan ari zela, Gonzalo Reparazek denboraldi luzeak egin zituen Donostian. Haietako baten Aitzbitarteko kobak (Errenteria) esploratzeko aukera izan zuen Pedro Manuel Soraluze lagunarekin batera, eta gaur aurkezten dugun kronika espeleologiko hau argitaratu zuen Euskal-Erria aldizkarian.

Landarbaso mendiko Aitzbitarteko haitzuloak lehendik ere ezagunak ziren: 1785an Errenteriako Udalak Madrileko Historiako Erret Akademiari haien berri emana zion, eta txosten hori dugu haiei buruzko deskribapen zaharrena. (5) 1892an, berriz, Modesto del Valle Iznagak indusketak egin zituen, baina prozedura ez zen egokiena izan eta materialetako asko galdu ziren (tartean Reparazek artikuluan aipatutakoak, Euskal-Batzarre (6) elkartean zeudenak).

Pedro Manuel Soraluze. Argazkia: Euskomedia.

Honen ostean, Pedro Manuel Soraluzeren (7) txanda etorri zen. 1896 eta 1901 artean hainbat calicata txiki egin zituen aztarnategian. 1902an, Donostiako Udal Museo sortu berriaren (gaur eguneko San Telmo) arduradun izendatua izan zen. Orduan, Gonzalo Reparaz lagunarekin batera, Aitzbitarteko haitzuloak hobeto esploratzea erabaki zuen.

Artikuluan irakur dezakegunez, abuztuko lehenengo espedizioak ustegabeko hasiera izan zuen, Soraluze eta Reparaz mendian galdu egin baitziren. Zorionez, Igara jaunak aurkitu zituen (Añarbeko uren zaindariak) eta hirurok batera ailegatu ziren haitzuloetara. Reparazek Aitzbitarteko parajearen kokapen geografiko eta geologikoa egiten du testuan, horren ostean bi koba handienei egindako bisiten berri emanaz. Lehenengo egun honetan sarrerako gela handietan ibili ziren batez ere; goiko koban pizka bat gehiago barneratu ziren, baina galeriaren solairuko arrakala handi bat pasatu ezinda atzera egin zuten, hurrengoan baliabide gehiagorekin itzultzeko asmoz.

Handik bueltan, esploratzaileak Emilio Rotondo Nicolau  jaunarekin bildu ziren, eta Aitzbitarteko aztarnategiaren  azterketa jarraitzea adostu zuten. Ez hori bakarrik: Reparazek 26 haitzulotako zerrenda bat egina zuen, eta haien esplorazio planifikatu bat egiteko proposamena zekarren. Esplorazio espeleologiko (sic) hau abiatzeak, ordea, haien ahalmenak gainditzen zituen; hori zela eta, Gipuzkoako Foru Aldundiari eta Errenteriako Udalari laguntza eskatzea pentsatu zuen. Erantzuna baiezkoa izan zen, eta haien esku peoiak, tresnak eta zamariak jarri zituzten.

Horrela, 1892ko irailerako bigarren espedizioa prestatu zuten: hiru espeleologo (Rotondo, Soraluze eta Reparaz), lau peoi eta “satelite” bi (Menen erudito orientalista eta Ortiz de Urbina margolaria). Denbora gehiena indusketa arkeologikoetan eman bazuten ere, goiko koba hobeto esploratu zuten oholezko zubi bat ipiniaz.

Bisita hauen ostean, Reparaz eta bere lagunak Aitzbitarteko haitzuloen potentzial handiaz jabetu ziren. Batez ere Pedro Manuel Soraluzeren ekimenez, inguruko arkeologo eta paleontologoekin harremanak abiatu zituzten. Horrela, denborarekin Europako espezialista garrantzitsuenak etorri ziren Aitzbitartera (9), gaur arte etenik izan ez duen den ikerketa lerroari hasiera emanaz. (10)

Txostenaren azken zatian ondorioak aipatzen dira: aztarna paleontologiko, antropologiko eta industria higikorraren aipu orokorrak eta haiei buruzko juzkuak (asko gaindituak gaur egun). Gero, Reparaz lurpeko ikerketek Espainian duten ospe txarrari buruz kexu da, Gipuzkoaren salbuespenarekin: hemen berriro aipatzen du esplorazio espeleologikoa modu antolatuan egiteko proiektua, (11) Euskal Herrian mota horretako lehenengo egitasmoa seguraski.

Txostena glamourrarekin amaitze aldera, Borboitarren afizio espeleologikoaren beste adibide bat aipatzen digu: (12) San Telmoko museora bisitan, Espainiako Alfonso XIII-ak Aitzbitarteko kobak ezagutzeko interesa erakutsi zuen. Itxuraz Reparazek ez zuen arazorik nahi, eta badirudi errege gazteari (16 urte) ideia burutik kentzea lortu zuela, goiko kobara igotzeko erlaitz arriskutsuaren aitzakian. 1903ko abuztuan bisitatuko zituen azkenean; (13) erret-deskalabrorik ez gertatzeko neurri apropos guztiekin seguraski. Egoera xelebrea inondik ere, kontuan hartzen badugu urte batzu geroago Reparazek eta Alfonso XIII-ak izango zituzten desadostasun politiko gogorrak.

  (1) SORIANO JIMENEZ, Ignacio C. 1999. El archivo de Gonzalo de Reparaz. Doc.Anàl.Geogr.34:211-27. http://ddd.uab.cat/pub/dag/02121573n34/02121573n34p211.pdf
  (2) ANTA UGARTE, Javier. 2006. Gonzalo de Reparaz (1860-1939): Del africanismo regeneracionista al iberismo revolucionario. Universitat de Barcelona. http://www.ub.edu/dphc/antaugarte.htm
  (3) GUTIERREZ ALVAREZ, Pepe. 2006. Reparaz, Gonzalo de Reparaz, librepensador africanista. Kaos en la Red. http://old.kaosenlared.net/noticia/reparaz-gonzalo-reparaz-librepensador-africanista
  (4) Auñamendi Entziklopedia. Gonzalo de Reparaz Ruiz (izena semearenarekin nahastua dago) http://www.euskomedia.org/aunamendi/125586
  (5) GAMON, Miguel Manuel. GAMON, Juan Ignacio. 1785. Las cuevas de Aitzbitarte en Rentería. Año 1785. Informe enviado á la Real Academia de la Historia por conducto de la Diputación Foral de Guipúzcoa. Euskal-Erria Revista Bascongada XXVI:537-539. Donostia 1892. Hemen irakur dezakezue gure iruzkinekin: http://saguzarrak.blogspot.com.es/2014/02/aitzbitarte-1785ko-deskribapena.html
  (6) Euskal Batzarre kultur elkartea Donostian sortu zen XIX gizaldian, Del Valle Lersundi familiaren etxean egiten zen tertulia batean. Haien aktibitateen berri Euskal-Erria aldizkarian eman ohi zuten, besteak beste.  Ref: ALDARONDO, Ricardo. 2005. Aycart retrata la cultura donostiarra de la primera mitad del siglo XX a través de la segunda época (1899-1944) de la Real Sociedad Bascongada (RSBAP). El Diario Vasco, 2005-IV-3. http://ttiki.com/76115
  (7) Ramon Soraluzeren anaia. Aurreko baten honi buruzko zenbait datu biografiko eman genituen hemen http://eibar.org/blogak/orakulua/gipuzkoako-ijitoak-1899an
  (8) Donostian etxea zuen paleontologo madrildarra. LARGO, Gontzal. 2007. La ermita románica del señor Rotondo. El Diario Vasco. 2007-XII-30. http://www.diariovasco.com/20071230/san-sebastian/ermita-romanica-senor-rotondo-20071230.html
  (9) Reparazen txosten hau eta Aitzbitarteko ikerketak testuinguruan kokatzeko, erreferentziazkoa da Jose Miguel Barandiaranek 1961ean egindako bilana. Indusketen datu gehienak bertatik atera ditugu: BARANDIARAN, José Miguel. 1961. Excavaciones en Aitzbitarte IV. Trabajos de 1960. Munibe 13(3-4):183-285. Donostia. http://www.aranzadi-zientziak.org/fileadmin/docs/Munibe/1961183285.pdf
  (10) Arkeobasque. 2013. Nueva cueva con arte rupestre paleolítico en Gipuzkoa: Aitzbitarte IV. http://tinyurl.com/Arkeobasque2013Aitzbitarte
  (11) Asmo hutsean geratu zen halere; Gipuzkoako esplorazio sistematikoa ez baitzen 1945 arte efektiboki hasi, Jesus Elosegiren ekimenez. Ref: SC Aranzadi. 1949. Catálogo espeleológico de Guipúzcoa. Munibe 1(1):20. Donostia. http://www.aranzadi-zientziak.org/fileadmin/docs/Munibe/1949019021.pdf
  (12) Alfonso XIII-aren amona Isabel II-aren kobazaletasunari buruz hemen aritu ginen: http://saguzarrak.blogspot.com.es/2013/12/galarra-arrasate-1884ko-kronika-bat.html
  (13) BARANDIARAN 1961 op. cit.

PDF-ari lotura zuzena hemen.

    

Radiografía del espeleosocorro

Miembros del Espeleosocorro Vasco y Cántabro antes de emprender viaje a Perú.

Una vez que lo más importante (extraer al herido) ya está resuelto, y decenas de espeleosocorristas están volviendo a casa sin ayuda alguna del Gobierno, el mundo permanece asombrado ante el despliegue de los voluntarios que han rescatado al madrileño Cecilio LópezTercero, accidentado mientras trabajaba en la cueva Inti Machay en Perú.

Al no existir actualmente estructuras de espeleosocorro en el país andino, fue necesaria la solicitud de ayuda internacional para acometer la operación. Coordinados por la Federación Madrileña de Espeleología, acudieron a las sucesivas convocatorias cuatro grupos de espeleosocorristas voluntarios hasta completar el número de efectivos necesario. Hay que decir que había otros tantos en estado de prealerta, listos para ser movilizados si hubiera sido preciso.

Dadas las especiales características del medio subterráneo, un rescate en el mismo requiere de una alta especialización, de forma que únicamente espeleólogos previamente experimentados, y posteriormente entrenados para el salvamento, son capaces de extraer a un herido. Existen unidades profesionales de salvamento (Ejército, Bomberos, Policía...) que cuentan con espeleosocorristas en sus filas, pero su número de efectivos únicamente les permite resolver sin ayuda los accidentes que se produzcan cerca de la entrada de una cueva. Extraer a un herido desde ubicaciones más profundas (como era el caso de Cecilio López) requiere de mucha más gente, dado que es corriente que duren varios días de trabajo ininterrumpido a relevos. Por ello, en tales ocasiones es imprescindible recurrir a espeleólogos voluntarios bregados en el rescate.

Y todo ello a cambio de prácticamente “nada”: poder contar con la ayuda del resto en caso de accidente.

Sirva este escrito de homenaje a estos rescatadores antes de que cuelguen sus buzos embarrados y desaparezcan de las portadas para retornar a su vida diaria camuflados como médicos, albañiles, abogados, electricistas, sacerdotes, agricultores...