empleo en La Verna

Euskal Espeleo Forotik

2015-XII-9
Como todos sabréis, la sala de La Verna en el sistema de la Piedra de San Martín fue abierta al público en 2010. Desde entonces viene siendo explotada por una empresa creada ex profeso por los espeleólogos que exploran el sistema (principalmente bearneses), y en cuyo Consejo de Gestión participan tanto los propios espeleólogos como la Comunidad de Municipios de Zuberoa.

Conociendo los problemas que venían arrastrando los últimos años (falta de suficientes visitantes), hace unos meses, un compañero nuestro se puso en contacto con el director Jean François Godart para que dieran un giro a su estrategia de marketing, buscando atraer al público vascoparlante, que hasta ahora no ha sido tenido en cuenta. Oier contaba algo en esta crónica:

http://actualid-ades.blogspot.com.es/2015/09/xiberuan-ta-lapurdin.html

Al parecer la propuesta ha sido tratada en el Consejo de Gestión de La Verna, y tras la óptima valoración de la campaña de este verano (en que han tenido más visitantes que nunca), han dado el visto bueno para contratar durante 6 meses al año a un espeleólogo vasco. Su objetivo sería atender mejor a los euskaldunes e hispanohablantes; ya que hasta ahora las visitas en castellano las guiaba el propio Godart (que como muchos sabéis habla un español bastante “sioux”) y las visitas en euskara simplemente no existían.

Como queda dicho, la oferta sería un contrato de 6 meses (es de suponer que en torno al verano), y el perfil ideal sería, citando textualmente:

·         Un vasco joven apasionado de la espeleología.

·         Que hable euskara, español, francés e inglés (por pedir que no quede...!)

·         Trabajaría en un principio como guía turístico.

·         Se valorarán: conocimientos en gestión/administración de empresa, capacidad de realizar formación “Diplôme d'Etat de Spéléologie”.

Quien esté interesado, que no deje de presentarse aunque no cumpla todos los requisitos. Como queda dicho, ellos han definido un “perfil ideal” de candidato, pero habida cuenta de que los espeleólogos somos pocos, será bastante difícil que encuentren un “supermán” (o “superwoman”) que presente todas esas cualidades. ¡Así que animaros y escribid a Jean François!. La dirección a la que dirigirse es: Jf.godart@laverna.fr

Bizkaiko kobak esploratzeko plana (1911)

Pablo Alzola Minondo. Irudia: BFA

Idazlan hau bibliografia espeleologiko guztietan ezaguna bada ere, ez da gauza bera gertatzen autorearekin, espeleologoen artean behintzat. Paradoxikoki, Pablo Alzola Minondo (Donostia 1841, Bilbo 1912) oso pertsona ezaguna izan zen bere sasoian: injeniaria, politikaria, ekonomista, historialaria... Esate baterako: Bilboko Uribitarte moilak, San Anton zubia, Orconera meatzeetako trenbidea bezelako obra ezagunak zuzendu zituen, ekimen pribatutik zein Bizkaiko Foru Aldundiaren buru legez, baita Bilboko alkate bezela ere. Bere ekoizpen bibliografikoa itzela izan zen: ezin konta ahala artikulu eta liburu, gehienbat teknikoak edo Administrazio Publikoari lotutakoak... Halere, gaur aurkezten dugun idazlan hau da espeleologiari eskeini zion bakarra. Ordurako lan mundutik erretiratua zen, baina Bizkaiko Monumentuen Komisioko partaidea izaten jarraitu zuen, eta bere bizitzaren amaieran (hurrengo urtean hilko zen) testu sutsu hau aurkeztu zien komisiokideei, Bizkaiko haitzuloetan indusketa arkeologiko sistematikoak egin beharra zegoela aldarrikatuz.

Funtsean, idazlan honek Bizkaiko Foru Aldundiko arduradunen kezka piztu nahi du. Horretarako, inguruko probintzietan egiten ari diren indusketen berri ematen du, Bizkaiak haien aldean daraman atzerapena azpimarratuz; kultura mailako atzerapen hau, gainera, probintziako zerbitzu publikoen eta industriaren martxa onarekin alderatzen du (gogora dezagun Pablo Alzola autoritate handia zela arlo hauetan). Idazleak, gainera, Bizkaiko haitzuloetan aztarnategi ugari aurkituko direla aurreikusten du, ordurako inguruko probintzia guztietan ezagutzen baitziren horrelakoak: Santanderren (Altamira, Covalanas, Ojebar, Valle...), Gipuzkoan (Aitzkirri, Aitzbitarte, Sandaili), Araban (San Bartolome, Egilaz, Agurain, Eskalmendi, Kuartango, Mairuelegorreta), Errioxan (Sierra Cebollera, Peña de la Miel, Cueva Lobrega...), Nafarroan (Los Arcos, Aralar), Burgosen (Parapa, Santibañez, Ciadoncha...), Lapurdin (Baiona), Bigorran (Betharram). Egia da artean aurkikuntza solte batzu ezagutzen zirela Bizkaian: Atxurra, Dima, Forua..., baina denak kasualitatez topatutakoak ziren, prospekzioetan barik; izan ere, Alzolak proposatzen duen esplorazio sistematiko zabal hori (Baltzola, Santa Lucia, Mairuelegorreta, Aitzkirri, Atxurra, Galdames, Karrantza...) ez zen sekulan egin. Halere, bistan da berak markatutako norabidea aintzat hartu zela hurrengo urteetan; adibidez, 1916ean haur batzuek Santimamiñen egingo zuten aurkikuntzan.

Alzolak, berez, Bizkaiko Monumentuen Komisiorako prestatu zuen plana; interesgarria iritzita, komisioak bere hiruhileko buletinean sartu zuen. Euskal Erria aldizkariak, berriz, testuaren zatirik handiena erreproduzitu zuen; baina komisioaren buletinean agertutako zenbait atal falta dira:

• Espainiako Felipe II, Carlos III eta Maria Cristinaren erregetzetan eginiko saiakera museistikoak.
• Arkeologia gaiei buruzko azken legeen azterketa, Espainiakoak eta Frantziakoak alderatuz.
• Lanak antolatzeko logistika eta aurrekontu premiak (kuriositate modura, Bizkaiko koba guztiak esploratu ahal izateko diru kopurua 4000 pezetatan aurreikusten du).
• Atzerriko erakunde zientifikoek laguntza emateko agertuko luketen prestutasuna (batez ere Monakoko Erresumak), hemengoen sentimendu abertzaleak akulatu nahian seguraski.

Jarraian dituzue, bada, Pablo Alzolaren planaren ildo nagusiak (Euskal Erria aldizkarian argitaratu zen bertsioan).

Jatorrizko dokumentuak:

• Bertsio hau: ALZOLA MINONDO, Pablo. 1912. La exploración de las cavernas en Vizcaya. Euskal-Erria Revista Vascongada LXVI:212-215,272-277,317-321,353-357. Donostia.
• Jatorrizko bertsioa: ALZOLA, Pablo. 1911. A la Comisión de Monumentos de Vizcaya. Plan para organizar la exploración de las cavernas en esta provincia. P.10-34. In: AUTORE ASKO. 1911. Boletín de la Comisión de Monumentos de Vizcaya. 3º hiruhilekoa. Bizkaiko Foru Aldundia. Bilbo. 34 pp.

Pablo Alzolaren biografiak:

• Laburtua, batez ere injeniaritzari buruz: Auñamendi Entziklopedia
• Zabalagoa, liburu honen introdukzioan: ALZOLA MINONDO, Pablo. 1910. El régimen económico-administrativo antiguo y moderno de Vizcaya y Guipúzcoa / Introducción de Susana Serrano Abad y Rafael López Atxurra. Foru Ogasunaren Klasikoak 7. Bizkaiko Foru Aldundia. Ogasun eta Finantza Saila. Historia Garaikidearen Departamentua EHU. Bilbo, 2008.

PDF-ari lotura zuzena hemen.

Telesforo Aranzadi Zulobin/Lapurzulon

Gaurkoan kondairak, etnografiak eta zientziak elkar ukitzen duten puntua ezagutuko dugu, Telesforo Aranzadik Orozko inguruan egindako esplorazio espeleologiko bati esker. Izan ere, bergarar handiaren kontakizunak hiru plano hauek uztartzen ditu: aintzinan lapur famatu baten ezkutaleku izan omen zen kondairarena; herriko jendeak azken karlistada inguruan egindako esplorazioarena, ustezko altxorraren bila, beldurraren eraginez modu zalapartatsuan amaitu zena; eta azkenik, artikuluaren egileak beste lagun batzuekin eginiko espedizioarena, superstizioaren iluntasuna zientziaren begiekin argitu zuena.

Artikuluan irakur dezakegunez, Muñoz herriko medikuak entzun zien pasadizua Orozkoko gazteei. Hezur kontuekin interesatua, espedizioa antolatzea pentsatu zuen. Horretarako, bertan izandako gazteengandik zehatz eta mehatz jaso zuen hango ibilbidearen berri. Material egokia prestatu, eta espedizioa antolatu zuen lagun talde zabala bilduta: Orozkoko gazteak, Muñoz, Areilza doktorea, Aranzadi eta beste lagun bi.

Kronika zaharretako erreferentzia askorekin gertatzen zaigun legez, hemen ere zalantzak sortu zaizkigu esploratutako haitzuloa identifikatzeko. Izan ere, “Lapurzulo” koba askok konpartitzen duten izen generikoa da (eskualde horretan bertan bat baino gehiago daude). Halere, artikuluko deskribapenari erreparatuz, inguru horretako esplorazioen ardura duen GAES taldeko lagunek zalantza gutxi izan dute kobazuloa identifikatzerakoan: argi dago gaur egunean “Zulobin” izenez ezagutzen dugun bera dela. (1)

1905ko espedizioko kideak Zaloatik igo ziren, Arrabatik zehar Egiriñaoraino. Hemen artzainekin pasatu zuten gaua, txabola bitan. Biharamunean, errekan behera jarraitu zuten, kobara ailegatu arte. Espedizioa ez zen nolanahikoa izan; irakurriko duzuenez, munto handiko esplorazio espeleologikoa antolatu zuten: putzuen instalazioa (habeak, txirrikak...), sokak, suhiltzaile-gerrikoak, azauak, farolak, aizkorak, pikatxoiak, aitzurrak, banastak... Hezurdura batzu ere aurkitu zituzten (Ursus arctos itxuraz), eta barruan pasabide eta katazuloetatik zehar ordu batzu eman zituzten. Bere umore ukitu karakteristikoarekin (2) “Teles” Aranzadik lurpeko esplorazioa kontatzen digu, eta hunkigarria da gure aintzindariak bibote, lastozko kapelu eta franelazko arropekin imajinatzea, gaur egunean esploratzen aritzen garen galerietan zehar.

Telesforo Aranzadi Unamuno (1860-1945) euskal kulturako erraldoietako bat izan zen. Bere biografia ere neurri berekoa denez, artikulua testuinguruan jartzeko balioko dizkiguten zenbait datu baino ez ditugu aipatuko:

• 1882an Farmazian eta 1889an Natur Zientzietan doktoratu bazen ere, ordurako Antropologian zaletzen hasia zen (hain zuzen ere, bere etorkizunean garrantzi handiena hartuko zuen arloa).
• 1889an Bartzelonan finkatu zen, Farmazia Fakultateko Botanika Katedra eskuratu ondoren; hura izango zen bere bizileku nagusia 1945an hil arte.
• 1905 urtean Antropologiako ikerketa eremu praktikora eramaten hasi zen: koba eta monumento megalitikoak in situ aztertzen hasi zen, eta ordukoxea da Zulobingo Lapurzuloari buruzko kronika hau. Artean 45 urte zituen.
• 1917an, Bartzelonako Unibertsitateko Antropologia Katedra eskuratu zuen. Urte berean, Aralarreko trikuharrien ikerketa sistematikoa abiatu zuen bera baino 30 urte gazteago ziren bi lagunekin: Enrique Eguren eta Jose Miguel Barandiaran. Lantalde honen emaitzek sona handia lortuko zuten Europako etnologoen artean, eta kolaborazioa 20 urtez luzatuko zen.
• 1936ko udan, 76 urte zituela, Telesforo Aranzadi Urtiagako haitzuloko aztarnategia (Itziar) industen ari zen Jose Miguel Barandiaranekin batera. Estatu kolpea zela eta, Gipuzkoatik ihes egin behar izan zuten. Aranzadik, Frantziatik zehar, Bartzelonara itzultzea lortu zuen; horrekin batera hasi zitzaizkion osasun arazoak, eta bizitza akademikoa eta ikerkuntza utzita, han geratu zen hil arte.

Jarraian duzue 1905an Zulobin / Lapurzuloan eginiko esplorazioaren kronika. Goza dezazuela!

Jatorrizko dokumentua:

• ARANZADI, Telesforo. 1905. Lapur-zulu, Impresiones subterráneas. Euskal-Erria. Revista Bascongada LIII: 97-105. Donostia.

Testuan aipatutako erreferentziak:

1. Iñaki Latasa kom. pers. LATASA, Iñaki. SOTA, Oscar. 1999. El karst de Obarreta-Austingarmin en el este del Gorbeia vizcaíno. Karaitza 8:3-15. Ed. Euskal Espeleologoen Elkargoa, Donostia.
2. Zientzialariaren alde pertsonala hobeto ezagutzeko artikulo polita: DE HOYOS SANCHO, Nieves. 1962. Unas cartas de Teles. Munibe 14(1-2):32-55. Donostia.

PDF-ari lotura zuzena hemen.

Dominique Prebende, “Salaber”

Euskal speleo historian, Xiberuak kapitulo nagusiña osatzen dau. Bertan hasi ziran esploraziño modernuak (Martel 1908), eta II Mundu Gerra ostian Max Cosynsek gidatutako taldiak Europako lurpeko sistema garrantzitsuenetako bat “pintxau” zeban, espeleologian Urrezko Aroari hasiera emonaz.

Halan be, paradoxikoki, Xiberuako esploraziñuetan oso xiberotar gitxirek hartu dabe parte. Badira izen solte batzu, bai: Michel Bouillon ozaztarra, Henri Cazenave santagraztarra, kanpoko lanetan jardundako Bouchet familiakuak... baiña nere ikerketetan ikusten nabillenez, danen artian paper garrantzitsuena Dominika Prebendek jokatu zeban, Salaberria etxekuak (Santa Graziko eliza onduan).

 

Madeleine Cabidoche eta Dominika Prebende 2001ian.

Oin dala gitxi GSHP-ko lagunak Madeleine Cabidoche bioespeleologoan omenez egindako billeria bultzatu zeben, eta bertara gonbidatu ninduen. Han konfirmau nittuan Salaberri buruzko nere ustiak. Oso deigarrixa egin jatan bere Auch eta Bigorrako lagun (eta ikasle) izandakuak detsen erreberentzia. Dominika mutilzaharra izanda, ondorengorik ez eta bera hil ostian Salaberren gauza asko Madeleinek etxian hartu zittuan (Arrakoeix, Kalla auzuan). Hantxe ikusi nittuan bere kaskua, liburuak –nobelak, nafarroako katalogo espeleologikuak, pastoralak...-, makillak, kuadruak –, bere buruan marrazkixa, basurde baten argazki dedikaua-... Ulertu nebanangaittik, beste relikia batzu Dominika eta bere arrebia hil artian etxetik desagertu ziran (hartz hanka bati buruz luze jardun zeben, ulertu neban apurrangaittik basozainekin arazuak ekarri zetsazena...).

Baiña gauza guztien gaiñetik, bat azpimarratuko neuke: Arrakoetxian bildutako espeleologo guztiak, Salaberri buruz berbetan, erakusten zeben erreberentzia. Momentu baten, danak jangelan sartuta genguazela (30 bat lagun), mezetan genguazela begittandu jatan: batek ha gogoratzen zebanian, beste guztiok isilik eta entzutzen. Bistan da errespetu izugarrixa zetsela.

Hau hobeto ulertzeko, gauza bat argittu biharko dot: Salaberren bizitza espeleologikua oso luzia izan da, beraz belaunaldi askokin kontaktua izan dau. 1952 inguruan izan zeban lehelengo kontaktua, Lepineux lezia (San Martin Harrikua) esplorau zaneko espediziñuetan mandazain modura kontratau zebenian; gero, Michel eta Madeleine Cabidocheri laguntzen hasi zan, eta hauen eskutik jaitsi zan estraiñekotz 1965an leza batera; harrezkero, paper garrantzitsua jokatu zeban Basabürüan egindako esploraziñuetan, inguruak oso ondo ezagutzen zittualako (artzaina zan, eta bera eta bere lagunen olhak kanpaleku estrategikuak izan ziran); Hegoaldeko esploraziñoren baten be parte hartu zeban, CD Eibarko Jose Telleriak kontau zestanez...; lurpetik erretiratzeko ordua etorri jakonian be, La Vernako tuneleko atezaina izaten jarraittu zeban hil arte; horretara, San Martin Harrira mundu osotik etorrittako espeleologo guzti-guztiak Salaberriatik pasau bihar izaten ziran, Dominikan liburu haundixian izena apuntatzeko eta berakin barriketan jarduteko...

Dominikak arrebia bazekan, kanpuan bizi zana; ha igaz hil zanian, etxia partitzeko eta saltzeko momentua etorri zan. Madeleine-eta laguntzen ibilli ei ziran, eta etxia ondiok Dominikan aittittan izenian (¡!) zeguala ikusi zeben. Bere jabetzak dispertsau badira be danak Santa Graztarrak erosi dittuez, antza; Arrakoetxeko espeleologuak otoitz moduko inbentarixo hau egin zeben: etxia Ambrosi eta Mayayou Bürgübürün semiana dala oiñ... kortia ez dakitt norek hartu dabela... goiko sorua beste etxe horretakuak erosi dabela... Hardoi izeneko batek be ez dakitt zer erosi dabela... Errepasua amaittu zebenian, danak isilik geratu ziran eta andrazko batek zera esan zeban ondorixo moduan: “Behintzat: dana Santa Grazin geratu da (turistak edo kanpotarrak eskuratu biharrian, esan gura zeban); hori da, zalantza barik Dominikak nahiko zeukiana”.

Lurrari estu lotutako gizona izan zan, itxuria, Salaber, eta gero eta gehixago interesatzen jata. Zentzu horretan, Txomin Peillen lagunak idatzittako liburu hau irakortzeko dakat ondiok: bertan Dominika eta bere aitta Pierren lekukotasuna jasotzen ei da, ehiztarixak eta hartzak izandako harreman atabikua aztertuz...

Dominika, Pierre Prebende eta Marianne Elixalt gurasuak Salaberrian, 1981ian.

Fotos Carlista revista británica Descent Nº 245

2015-VIII-12: “The 3d Caves Project” taldeko espeleologo britainiarrak munduko gelarik handienak hiru dimentsioetan topografiatzen ari dira. Espeleologo ospetsuak dira, duela 20 urte  Papua eta Borneoko barrunbe erraldoiak aurkitu zituztenak, Royal Geographic Society eta National Geographic bezalako erakundeen kolaboratzaileak.  Orain dela hile batzu gure Torca del Carlistan izan ziren, eta bertan egindako lanak Descent aldizkariaren 245 zenbakian argitaratu dituzte (aldizkari ospetsua inondik ere, 60 hamarkadatik argitaratzen dena). Lan hauek ilustratzeko argazkiak behar zituzten, haiekin joandako Carsten Peter argazkilariari ez bait omen zitzaien ondo atera; ADES-eko Josu Granjarekin kontaktatu zuten, eta artikuluan agertzen diren argazkiak hark ateratakoak dira, ohorezko lekuan gainera.

Zorionak Josu! Hemen duzue artikulu osoa PDF-an.

Javi Moreno

Un libro sobre el subsuelo y el Derecho.

Nuestro compañero Javi Moreno acaba de publicar un libro sobre el subsuelo (en su sentido más amplio) desde una visión estríctamente jurídica. Se trata de un libro muy técnico y, aunque no va dirigido a las cavidades, en algún apartado aborda tangencialmente cuestiones como la propiedad de las cuevas o el régimen jurídico que les puede ser de aplicación como elementos de la geodiversidad, parte de un acuífero o bien de interés cultural. 

Sólo recomendable para los que tengan un especial interés en este oscuro mundo del Derecho (ahora por partida doble), está disponible en: IVAP - Catálogo de Publicaciones

				IVAP - Catálogo de Publicaciones Colección:Ordenación del Territorio y Urbanismo (José Javier MORENO GARCÍA) Año Edición:2015 ISBN:978-84-7777-450-1
				Ver en www.ivap.euskadi.net	Vista previa por Yahoo

Aitzkirri kobazuloa (Oñati) eta Miguel Rodriguez-Ferrer

Iturria: UMEREZ, Silvestre. 1921. Los fósiles de la gruta de Aitzquirri. Situada entre las breñas de Aránzazu de la provincia de Guipúzcoa en España. Autoedizioa. Montevideo. 24 pp.

Iberiar Penintsulako lehen leize-hartza

Esaten denez, gizakiak sekulan borrokatutako gudarik luzeena Ursus spelaeus hartzaren kontrakoa izan da.  Espezie hau duela 250.000 urte sortu zen, Homo neanderthalensis-a baino pixka bat lehenago beraz, eta orain dela 10.000 urte iraungi arte gizakiarekin lehia odoltsuan aritu zen. Izan ere, hartzek eta gure arbasoek leku berean bizi nahi izaten baitzuten: kobazuloetan alegia. Ursus spelaeus espeziearen aztarna ia guztiak hortxe aurkitu izan dira; hortik datoz bere izen zientifikoa, eta espeleologoek diogun begirunea.

Iberiar Penintsulako lehen Ursus spelaeus aztarnak Oñatin aurkitu ziren. 1871an izan zen, Arantzazu auzoan, Aitzkirriko kobazuloan hain zuzen ere, beste ugaztun kuaternarioen hezurren artean. Lehen determinazioak Silvestre Umerez irakasle oñatiar gazteak (1843-1922) egin zituen, baita hasierako indusketak ere; gero hezurrak Juan Vilanova paleontologoak (1821-1893) aztertu zituen. Aurkikuntzaren garrantziak zarata handia egin zuen, eta bisitariak ugaltzearekin batera kobaren espolioa eta hondamena etorri zen. Zorionez, lur-sailaren jabeak (Marcos Mendia, Brasilen aberastutako oñatiarrak), aztarnategiaren garrantzia ulertuta, zarradura batekin babestu zuen koba. Hurrengo urteetan hainbat ikerlarik aztertuko zituzten Aitzkirriko aztarnak, tartean Miguel Rodriguez-Ferrerek (1815-1889).

Miguel Rodriguez-Ferrer 1862an. Irudia: Rafael Sanchez Perez.

Miguel Rodriguez-Ferrer

Andaluziar euskaltzale hau oso ezezaguna da gaur egunean. Bere garrantziaz jabetzeko, esan dezagun Euskaltzaindiak omenaldia egin ziola 1995an, Hendrike Knörren ekimenez, Legutianon bere etxe izandakoan plaka oroigarria ipiniaz.

Lebrijan (Sevilla) jaio zen 1815ean (1). Familia intelektual aberatsekoa, bere lehen urteak eta ikasketak bertan egin zituen. Formazioz filosofoa eta legegizona bazen ere, hurrengo urteetan ezagupen eremu zabala bereganatu zuen. Administrazioan kargu garrantzitsuak bete zituen; esate baterako, hainbat probintziatako Gobernadore Zibila izan zen. Kargu horrekin, hain zuzen ere, etorri zen Arabara 1841ean. Legutianon landetxe handi bat eraiki zuen Arlaban inguruan (Casa del Retiro), urteekin “granja modelo” bihurtuko zuena, nekazal eta abeltzaintza arloan garapen-esperientzia berritzaileak jorratuz jauregiko jardin eta pasealekuen artean. Sasoi hortan, Rodriguez-Ferrerek Gasteizko bizitza kulturalean eragin handia izan zuen.

1843an Cubara mugitu zen, Madozen Diccionario geográfico-estadístico e histórico de España y sus posesiones de Ultramar argitarapenerako informazioa biltzera. Lurraldearen ezaugarri fisikoak, kultura, zibilizazioa eta herriaren tradizioak aztertu zituen. Han antropologia eta arkeologia adituekin harreman estua izan zuen, eta orduantxe bihurtu zen labar-artean espezialista. 1861 arte bizi izan zen bertan, Cubako independentzia mugimenduarekin bat ez etortzeagatik alde egitea erabaki zuen arte. Familiarekin batera itzuli zen Legutianora, sukaldari mulato eta guzti.

1870ean Bizkaiko Gobernadore Zibil izendatu zuten, eta Bilboko lehen zabalkunde urbanistiko modernoa zuzendu zuen, herria Abantorekin eta Begoñarekin bat egin zuenekoa. Sasoi berean, Cuban bildutako materialarekin prentsa artikuluak idazten hasi zen. 1873an (II Gerra Karlista abian zela)  Los Vascongados liburua argitaratu zuen, Euskal Herriari buruz zeuden ezagupenen bilduma bat eginaz eta bere ideia politikoak aldarrikatuz: Rodriguez-Ferrer liberala baitzen, baina aldi berean euskaltzalea eta foruzalea, gerran ari ziren muturreko fakzioak ez bezala. 1876 eta 1887 artean Naturaleza y Civilización de la Grandiosa Isla de Cuba idazlana osatu zuen, Cuban jasotako informazioa bilduz.

1877an, arkeologian aditu bezela, Aitzkirriko aztarnategia aztertu zuen Umerezen eta Vilanovaren ikerketei jarraipena emanaz. Legutianoko etxetik bertaratu zen, Deba Goiena ibarrean behera, eta ordukoa dugu gaur aurkezten dizuegun kronika.

1880ean, Rodriguez-Ferrerek erronka handiari aurre egin behar izan zion: Altamira izeneko kobazulo batean agertutako pinturei buruzko epaia ematea. Izan ere, Marcelino Saenz de Sautuolaren aurkikuntzak hautsak harrotu zituen Europako komunitate zientifikoan: pinturak perfektuegiak omen ziren –artean ez zen horrelakorik ezagutzen-, eta zientzialari gehienek faltsutzat hartu zituzten. Kasua aztertzeko, Espainiako Gobernuak hiru aditu izendatu zituen: haietako bi Vilanova paleontologia katedratikoa eta Rodriguez-Ferrer izan ziren, biak ala biak Aitzkirriko aztarnekin lanean aritutakoak.


«12 Vista general del techo de polícromos» por Museo de Altamira y D. Rodríguez. Disponible bajo la licencia CC BY-SA 3.0 vía Wikimedia Commons.



Cuban eta Aitzkirrin hartutako esperientzia erabakigarria izan zen epaia emateko, Rodriguez-Ferreren hitzei erreparatzen badiegu. (2) Halere, bera eta Vilanova izan ziren pinturak benetakotzat hartu zituzten bakarrak: Europako espezialista gorenak ez baitziren bat etorri, eta 22 urtez Altamirakoa iruzurtzat hartu zen. Sautuola, Rodriguez-Ferrer eta Vilanovaren prestijioa oso kaltetua izan zen zen auzi honetan, eta egoera horretan hil ziren hirurak. Poliki-poliki baina, labar-pintura berriak aurkitu ahala, aurrehistorialarien iritzia aldatu egin zen; horrela, azkenean, komunitate zientifikoak arrazoia eman zien.(3)

(1) Rafael Sanchez bere biografoaren esanetan, bere 200 urteurrena gogoratzen duen lehen artikulua da hauxe. Ohore handia guretzat! Bide batez, Rafaeli eskerrak eman nahi dizkiogu Rodriguez-Ferreren erretratua ezagutarazteagatik, eta argitaratzeko baimena emateagatik.

(2) “(...) Semejante incidente, y el tener nosotros que pasar a Torrelavega con el propósito que hemos indicado al principiar este Diario, nos hizo poner de acuerdo con el Sr Vilanova para llegar a un mismo tiempo, pues las pinturas que se decía se encontraban en la citada caverna nos ofrecían un aguijón muy grande, dadas nuestras particulares aficiones. Encontrándonos en , pues, ya en Torrelavega, salimos en este país para reconocer esta cueva, llamada de Altamira, de un prado que le da su nombre. (...) Que lo paleontológico en esta cueva no se diferencia de lo hallado igualmente en Aizquirri (Guipuzcoa), y en algunas otras no menos antiguas de España. Que por sus fósiles y demás objetos encontrados en ésta con gran profusión, pertenecía a los primeros tiempos paleolíticos de la Edad de Piedra. Que como en Aizquirri, su roca es caliza, y el terreno en que se levanta Terciario. Que como en la de Guipúzcoa, se encuentran maxilares de grandes animales, ya extinguidos, y dientes y muelas de otros feraces, abundando las muelas y los dientes de Equus primigenius. Que el Sr.Vilanova había dado con el cráneo completo de un Ursus speleus, testimonio irrecusable de que la ocupación de esta caverna debió tener lugar antes de principiar la época cuaternaria, pues que este oso vino a extinguirse antes de la Edad del Reno, en que el hombre ya había aparecido, precediendo a la de nuestros modernos tiempos, y siendo contemporáneo del Equus, del Ciervo y del Bison europeus (...)”.

(3) CARTAILHAC, Émile. 1902. La grotte d’Altamira, Espagne. Mea culpa d’un sceptique. L'Anthropologie 13:348-354.


GureGipuzkoa.net | Aranzazu: Aizkirri sarreran © CC BY-SA: Elósegui Irazusta, Jesús

Aitzkirriko haitzuloa

Aitzkirrira itzuliz, bertan egindako ikerketek ez dute etenik izan gaur arte. Batez ere bioespeleologia eta paleontologia arloan burutu dira, lan nagusien erreferentzietan ikus dezakezuenez:

• 1919an Candido Bolibar, Henri Breuil eta Rene Jeannel Euskal Herriko hainbat kobetan aritu ziren lagin biologikoak hartzen. Aitzkirrin bizi ziren espezie ezagunak errejistratzeaz gain (Lithobius romanus inopinatus), haiek jasotako laginetatik espezie berri bi deskribatu ziren: Machaerites breuili (Jeannel 1921), Neobisium robustum (Nonidez 1925) eta Speonomus crotchi aitzquirrensis (Bolibar 1921). Azken hau, gainera, salbuespen ekologiko misteriotsua da, zientzialariek oraindik argitu gabea.
• 1936an, Stammer aritu zen lagin bilketan (Stenasellus breuili).
• 1938an Verloeffek lurpeko Diplopodoak aurkitu zituen Euskal Herrian estrainekotz; Aitzkirrin, gainera, espezie berria aurkitu zuen (Mesoiulus stammeri).
• 1947an, Aranzadi Zientzia Elkartearen sorrerako urte berean, bere bultzatzaile nagusia (Jesus Elosegi Irazusta espeleologoa) Aitzkirrin izan zen lagin biologikoak jasotzen (Lithobius derouetae quadridens).
• 1949an, Elosegi bera Aranzadi Z.E.ko beste kide batekin bertaratu zen: Maximo Ruiz de Gaona paleontologoa. Bien artean egin zuten indusketaren emaitzak hainbat idazlanetan argitaratuko zituzten hurrengo bi urteetan.
• 1969an, Aranzadi Z.E.ko kideek saguzarrak aztertu zituzten.
• 1978an Antoni Serra bioespeleologoa lagin bilketan aritu zen (Lithobius san-valerii, Lithobius romanus inopinatus).
• Francesc Español, Bartzelonako Zoologia Museoko bioespeleologoak, bizitza osoan ikertu zuen Euskal Herriko fauna troglobioa (Aranzadi Z.E.aren sortzaileetako bat izan zen, beste zientzialari katalanekin batera). 1980ean, hainbat diszipulurekin elkarlanean, Euskal Herriko espezieen bilana argitaratu zuen Kobie aldizkarian; bertan Aitzkirriko faunaren ikuspegi orokorra ikus dezakegu.

Rodriguez-Ferreren artikulua

Orain, jarraian duzuen idazlanari buruzko azalpen batzu emango ditugu.

Artikuluan Legutianoko etxetik Oñatira bidaia kontatzen du, Arabako plano forestala zuzentzen ari den injeniari kubatarrak lagunduta. Bidaiean ikusitako paisaia deskribatuz hasten da, Frantsesadako eta I Karlistadako oroimenekin batera gerrak deitoratuz. Gatzaga, Eskoriatza eta Aretxabaletatik pasatzean, trenek eta bainuetxeek ekarritako giro berriak atentzioa ematen dio. Arrasaten, etxe historiko baten atetik harri zatia kentzen du oroigarri gisa (¡¡!!). Bidean zehar, bere landetxeko esperientziarekin lotuta seguraski, baserriei ere erreparatzen die eta minifundioetako nekazariei gorazarrea egiten die. Behin Oñatira ailegatuta, Marcos Mendia indianoa dute zain; harekin batera hartzen dute Arantzazurako bidea, zati batzutan zalgurdiari idi-parea uztartuz. (4)  Haranaren ezaugarri paisajistiko-morfo-hidrologikoak deskribatzen ditu, besteak beste Atxuloko leihoa. Ostatua Gesaltzako bentan hartzen dute, baita indusketak egiteko tresnak, argiak, kobako giltza eta beharginak ere.

Aitzkirriko inguru karstikoaren egitura, hidrologia eta geologia deskribatzen du gero. Haitzuloaren ezaugarri batzu eta indusketaren lekua eta prozedimendua seinalatzen ditu gero, aurkitutako hezurren gaineko deskribapena eginaz eta espeleotemen adinari buruzko ondorioak atereaz.

Behin indusketak amaituta, Gesaltzara itzulita, herritar tipiko xehe eta xaloaren gorazarrea egiten du, ostalariaren pertsonan; nekazarien bizimodu gogorra aipatzen du, bide batez alargunen egoera salatuz (izan ere artean ez zegoen pentsiorik, gerran hildakoen familiendako izan ezik) eta, orduko usadioan, Arantzazuko santutegi kristau txikiari hitzak eskeiniz amaitzen du.

Oharra: Euskal-Erria aldizkarian argitaratutako honetaz aparte, artikulu beraren bertsio gehiago daude:

• Caverna de Aizquirri. Actas de la Sociedad Española de Historia Natural VII:26. 1878. Motzena da, bilera zientifiko batean irakurritako laburpena.
• “El Tiempo” kazetan urriaren 2an argitaratutakoa, egutegi modura. Ez dut kontsultatu, baina seguraski Euskal-Errian argitaratutako testu hau bera da.
• Aizquirri y Aránzazu : recuerdo de una expedición veraniega por el Pais Vasco en 1877. Sociedad de Tipógrafos. Madrid. 30 pp. Luzeena da, “El Tiempo”koaren gainean autoreak osotua (ez detaile espeleologikoekin, baizik eta iritzi politikoekin, bere landetxeari buruzkoekin...).

(4) Hamasei urte geroago ere, oraindik beharrezkoa zen idi parea bide honen zati gogorrenak gainditzeko. Gesaltzako esplorazioaren kronikan irakur dezakegu. (GORDON, Rogelio. 1893. Euskal batzarre. Expedición Reglamentaria núm 2 bajo la dirección del socio Don Rogelio Gordón. Visita a Oñate. Principales edificios. Ascensión al monte Aitzgorri. Exploración de la famosa cueva de Guesalza. Euskal-Erria Revista Bascongada XXVIII:85-90,177-181. Donostia.)

Rodriguez-Ferreren “Casa del Retiro” izandakoa Larrabea Golf Kluba da gaur egun. Irudia: www.ladygolf.es

Erreferentziak

Jatorrizko dokumentua:

• RODRIGUEZ-FERRER, Miguel. 1905. La Caverna "Aitzkirri". Euskal-Erria. Revista Bascongada LII:214-225. Donostia.

Miguel Rodríguez-Ferreri buruzko bibliografia:

• Auñamendi Entziklopedia.
• Larrabea Club de Golf. 
• RANGEL, Armando. ARREDONDO, Carlos. SÁNCHEZ, Rafael. 2009. Miguel Rodríguez Ferrer: vida y obra de un arqueólogo sin gabinete. Cuba Arqueológica. II urtea. I zenbakia, p:16-26.
• SÁNCHEZ PÉREZ, Rafael. 2009. Apuntes biográficos sobre D. Miguel Rodríguez Ferrer y reedición de su artículo “Cuadro descriptivo ó paralelo general entre las Provincias Vascongadas y el país de Andalucía”. Publicatuslibros.com, Jaén. Hemen deskarga daiteke.

Aitzkirriri buruzko bibliografia:

• ASTIBIA, H. MURELAGA, X. PEREDA-SUBERBIOLA, X. 1996. Máximo Ruiz de Gaona como prehistoriador y paleontólogo de vertebrados. In: Homenaje a Máximo Ruiz de Gaona: Naturalista y Paleontólogo (1902-1971). Príncipe de Viana. Suplemento de Ciencias 14-15:65-76.
• AUTORE ASKO. 1980. Espeleología en el País Vasco. Ed. Auñamendi, p.357.
• COMAS, Jordi. 1980. Coleoptera psepaphidae (Contribución al conocimiento de la fauna cavernícola del País Vasco). Kobie 10(II):552. Bilbo.
• ELÓSEGUI, Jesús. 1950. Notas paleontológicas de algunas cavernas de los alrededores de Aizkirri (Guipúzcoa). Speleon I(3-4):187-189. Oviedo.
• ELÓSEGUI, Jesús. 1950. Observaciones espeleológicas en Aizkirri y sus alrededores (Guipúzcoa). Speleon I(2):4-22. Oviedo.
• ESCOLÁ, Oleguer. 1980. Crustacea (Contribución al conocimiento de la fauna cavernícola del País Vasco). Kobie 10(II):539-541. Bilbo.
• ESPAÑOL, F. BELLÉS, X. 1980. Coleoptera Catopidae Bathysciinae (Contribución al conocimiento de la fauna cavernícola del País Vasco). Kobie 10(II):557-561. Bilbo.
• Espeleologia Bibliografia. Caving Literature.
• ESTANY, Joan. 1980. Arachnida pseudoescorpionida (Contribución al conocimiento de la fauna cavernícola del País Vasco). Kobie 10(II):526-528. Bilbo.
• GALÁN, Carlos. 1970. Aportación al conocimiento de los Quiropteros Cavernícolas del País Vasco. Munibe 22(1-2):61-66. Donostia.
• GONZÁLEZ ARINTERO, J.T. 1891. El Diluvio Universal. Bergara.
• HARLÉ, Edouard. 1909. Essai d'une liste des mammifères et oiseaux quaternaires connus jusqu'ici dans la Péninsule Ibérique. Bull. Soc. Géol. Fr. 4(9):355-370. Paris.
• JEANNEL, René. 1950. Sur les Bathysciites du Guipúzcoa (Col. Catopidae). Not. Biospéol V:57-61.
• JEANNEL, René. BOLÍVAR, Cándido. 1921. Coleópteros cavernícolas nuevos de las provincias vascas. R. Soc. Esp. Hist. Nat. 50:509-539.
• RIBERA, Carlos. 1980. Arachnida araneida (Contribución al conocimiento de la fauna cavernícola del País Vasco). Kobie 10(II):534-538. Bilbo.
• RUIZ DE GAONA, Máximo. 1951. Aizkirri. Génesis, Morfología y Paleobiología cuaternaria de la caverna. Estudios Geológicos 7(13):81-112. Madrid.
• SERRA, Antoni. 1980. Chilopoda, Lithobiomorpha (Contribución al conocimiento de la fauna cavernícola del País Vasco). Kobie 10(II):545-551. Bilbo.
• UMÉREZ, Silvestre. 1921. Los fósiles de la gruta de Aitzquirri. Situada entre las breñas de Aránzazu de la provincia de Guipúzcoa en España. Autoedizioa. Montevideo. 24 pp.
• VICENTE, M.C. 1980. Diplopoda (Contribución al conocimiento de la fauna cavernícola del País Vasco). Kobie 10(II):542-544. Bilbo.
• VILANOVA Y PIERA, Juan. 1872. Lo prehistórico en España. Anales de la Soc. Esp. Hist. Nat. I tomoa, p.197-198.

PDF-ari lotura zuzena hemen.